Euskararen Donostia PatronatuaDonostiako Udala
Donostiako euskal idazleak
Liburuetako testuak
Liburuetako testuak

 

MANEX ERDOZAINTZI-ETXART, HERRIAREN POETA

Agurtzane Ortiz

EUSKAL HERRIAREN EGOERAZ

ZENBAIT OHAR ETA PROIEKTU BERRI

 

        Euskal Herriaren egoera kezkaz bizi zuen Manexek, eta bereziki arduratzen zuen euskal gizarteak bizi zuen egoera ekonomikoak. Izan ere, argi zeukan etorkizunean ez zirela laborantza eta artzaintza izango ekonomiaren zutabeak. Geroa prestatu beharra zegoen eta, horretarako, industria indartu eta berritu beharra ikusten zuen, Gipuzkoan eta Bizkaian aspalditik egina zuten bezala. Hala, gazte euskaldunek beren eskualdean bertan aurkitu ahal izango zuten bizimodua, Ameriketara edo Frantziako hiri nagusietara jo beharrik gabe. Ildo horretan, 1970. urtean, itxaropentsu agertu zen hainbat herritan lantegi berriak sortzeko izan ziren iniziatibekin. Une hartan, halako berrindartze edo kontzientzia-hartzea sumatzen hasi ten Iparraldeko gazteen artean. Kontuan hartu behar da Ipar Euskal Herria, Hegoaldea ez bezala, industria tradiziorik gabeko herrialdea zela.1960-70eko hamarkadako datuei begiratzen badiegu, enpresa jabeen artean gutxi batzuk baino ez tiren euskaldunak. Ekonomia industria frantsesaren esku egoteak iniziatiba falta handia eragin zuen gazteengan, eta horrek, langabezia-maila altuarekin batera, gazteak emigratzera eramaten zituen.

        Egoera oso desberdina zen kostaldeko eskualdeetan eta barnealdekoetan. Itsasertzean hirugarren sektorea zen nagusi. Zerbitzu publikoek eta pribatuek, turismoak eta etxegintzak mugimendu ekonomiko handia sortzen zuten, eta horrek biztanleriaren handitzea ekarri zuen. Ipar Euskal Herrian, jendeak kostaldera jo ohi zuen lan bila. Barnealdean, berriz, populazioa urrituz zihoan. Eskualde guztietan ez zen berdin, hala ere: Kanbo-Hazparne aldean, kostatik gertu izanik, egoera ekonomikoa ona zen, eta ez zen biztanle galerarik izan. Aitzitik, Baigorri-Garazi, Bardoze-Bidaxune eta Zuberoan, krisialdian zeuden bete-batean; populazioa murriztuz zihoan, eta industria jarduerak gero eta gehiago urrituz. Bestelakoa zen egoera Donapaleuko eskualdean. Erdozaintzik aipatzen zigun bezala, garai hartan ekonomiaren sustatzea eragin zuten ekimenak sortu ziren, eta horretan funtsezkoa izan zen Lur Berri kooperatibak egindako lana. 1936. urtean sorturiko kooperatiba horrek bultzada handia eman zien nekazaritzari eta abeltzaintzari Ipar Euskal Herriaren ekialdeko eskualdeetan, modernizatu egin baitzituen bi jarduera horrek. Hala, Donapaleu bihurtu zen Iparraldeko laborantzaren gune nagusi.

        Artean, Hego Euskal Herriko egoera politikoak une latzak bizi zituen. Euskal gizarteak frankismoaren krudelkeria jasaten zuen, eta haren aurkako ekintzak gero eta gehiago ziren: Guardia Zibilak Xabier Etxebarrieta hil zuen 1968an; handik gutxira ETAk Meliton Manzanas hil zuen; gobernuak salbuespen-egoera ezarri zuen Gipuzkoan eta Bizkaian; atxiloketak izan ziren, torturak, erbesteratzeak... 1968-69 bitartean hamasei pertsona atxilotu zituzten, eta, gerra-kontseilu batean (Burgoseko auzi ospetsuan), kartzela-zigor gogorrak eta heriotza-zigorrak ezarri zizkieten euskal borrokalari antifrankistei... Auzi hark haserrea eta protesta gogorrak eragin zituen bazter guztietan: Euskal Herrian, Espainian eta mundu zabalean ere bai. Mugimendu antifrankista hark, Francoren erregimenaren bortizkeria erakusteaz gain, agerian utzi zuen mundu osoan euskal nazionalismoaren auzia. Lehen aldiz, agerian jarri zen euskaldunen arazoa, eta Euskal Herria bere burujabetasuna aldarrikatzen zuen herri bezala agertu zen nazioartean (J. P Sartre 1986: 237-255).

        Francoren erregimenaren pean atxiloketak ugarituz zihoazen gero eta gehiago, eta gazte askok Iparraldera ihes egiten zuten. Egoera gero eta gogorragoa zen Hegoaldean. Iparraldean, berriz, frantses gobernuak errefuxiatuak Euskal Herritik urrutiratzeko eta kanporatzeko neurriak hartu zituen. Horiek salatzeko, hainbat gose greba eta manifestazio antolatu ziren 70eko hamarkadan, eta euskal apaiz eta erlijioso ugarik parte hartu zuten protesta baietan.Testuinguru horretan, 1969an, Donibane Lohizunen Anai Artea izeneko erakundea eratu zen euskal errefuxiatu politikoei laguntza eskaintzeko. Hasiera batean, Hego Euskal Herritik ihes egiten zuten errefuxiatuak hartzen zituen Anai Artea erakundeak; gero, garrantzia hartuz joan zen neurrian, iheslariei lana topatzen ere laguntzen zuen. Erdozaintzik kezka handiz jarraitzen zuen Hegoaldeko euskaldunen egoera. Erregimen frankistaren zapalkuntza eta iheslarien egoera gogorki salatzen zituen, eta uste osoa zuen horren aurka erreakzionatu eta denen elkartasuna agertu beharra zegoela.

        Euskal Elizaren jarrera eta bilakaera ere bereziki kezkagarria zen Espainiako erregimenarentzat. Euskal apaizen artean asko ziren abertzaleak, eta apaiz haiek euskal gizartearen eta euskararen aurkako politika frankista zapaltailea salatu ohi zuten. Euskal Eliza erregimenaren oposizio gogor bilakatu zen. Horri erantzunez, hainbat apaizek apezpikutegia okupatu zuten, eta haietako askok isunak, atxiloketak eta ihesaldiak pairatu zituzten. Hala, 1968an, frankismoak erlijiosoentzako presondegi berezia eratu zuen Zamoran. Hurrengo urteetan, hainbat apaiz eraman zituzten presondegi hartara. 1973an, Zamoran ziren sei apaizek gose grebari ekin zioten. Erdozaintziren 1973ko egunkaria auzi horren lekuko dugu. Urte hartako azaroan Fededunak taldekoek bilkura bat egin zuten, Zamoran gose greban ziren apaizen arazoaren aurrean zer egin zezaketen eztabaidatzeko. Hala, agiri bat idatzi zuten egunkarietan argitaratzeko, egoera hura azalduz, salatuz eta apaiz presoekin bat zirela agertuz, eta abenduaren 9an Baionako katedralean meza berezia eman zuten.

        Erdozaintzik eskura zituen baliabide guztiak erabiltzen zituen salaketa eta aldarrikapen haiek zabaltzeko: bilkurak, artikuluak (zabalkunde handikoak nahiz kongregaziokoak eta anaiarteetakoak), literatura, baita elizkizunetan emandako predikuak ere. Euskal Herrian eta Euskal Herriaren alde egin beharra sentitzen zuen Manexek, euskaldun eta abertzale gisa ez ezik, fraide eta frantziskotar zen aldetik ere bai. Gazte-gaztetatik argi ikusten zuen lan horren beharra, baina esan liteke 1969 aldera hasi zela garatzen euskal frantziskotarrek Euskal Herriari atxikirik eta loturik lan egiteko plan bat, mugaz bi aldeetako fedetzaileek eta euskaldunek elkarrekin indar egiten lagunduko zuten proiektu bat. «Pentsatu dugu beharba ekipa bat molda ditakeela Baionan.Anartean, izan gaiten Bilbaon ala Baionan, Tolosan ala Donapaleun, gu bezala pentsatzen eta jokatzen dutenekin gutarteko lokarriak behar ditugu emendatu, tinkatu eta barnatu joera berean lan egiteko, eta gure indarren debaldetan ez enpleatzeko».

        Eta hala egin zuten. Hiru urteren buruan, Santos Belokik, Martin Bellemurrek, Jean Baptiste Urrutiaguer anaiek eta Manex Erdozaintzik anaiarte bat sortu zuten, Ipar nahiz Hegoaldeko fraide gazteak bildu zituena, Euskal Herri batuaren alde lan egiteko. Erdozaintziren idatziak irakurriz ohartzen gara bera zela egitasmo horren sustatzailea eta pentsalaria, argi eta garbi zeukala zein zen egin beharreko lana eta zer egin zitekeen lana eragingarri eta baliagarri izan zedin. Argi zuen herri bati laguntzeko herria bera eta beraren arazoak ezagutzetik eta aztertzetik hasi beharra zegoela; ikasi egin behar zuen, ikertu, «soilik pertsona argituek lor baitzezaketen besteen kontzientziak piztea eta argitzea». Arazo bat zegoen, ordea, Tolosan ari baitzen lanean; eta, beraz, Euskal Herrira itzultzea lortu behar zuen, edo hemengo lan bati lotu bederen, euskal gizartearen alde lan egin nahi bazuen. Bestalde, anaiarte horren egoera ekonomikoa ziurtatzea ere bazuen gogoan; izan ere, garbi baitzeukan askatasunez mintzatzeko, lan egiteko eta erabakiak hartzeko autonomia ekonomikoa ere lortu beharra zutela.

        Hiru urteren buruan, 1972an, gauzatu zen Donapaleuko fraideek amesturiko proiektua: Anaitasuna.

 

Liburuaren orrialdera itzuli
Donostiako euskal idazleak Idazleak alfabetikoki Idazleen kronologia Liburuak alfabetikoki