Euskararen Donostia PatronatuaDonostiako Udala
Donostiako euskal idazleak
Liburuetako testuak
Liburuetako testuak

 

ARANA GOIRIREN PENTSAMENDU POLITIKOA

Joxe Azurmendi

Trocadero, 1974. Uste dut 74an izan zela, bai: urteak beti nahasten ditut. Uda zen. Han nengoen ni, Joanitarekin, egun seinalean eta leku jakinean, orduko gure non topo egin klandestinoei zegokien bezala, zein ez nekien baten zai, naturaltasun guztiarekin kafe hartzen eta lasai asko, Parisen klandestinitatera jostatzen zuten haiekin harremanetan ibiltzeak ematen zuen alaitasunarekin Nire apunteekin etorri nintzen, harro-harro: hemen doazkizun apunteokin... Han nengoen ni, bada, Ipar Euskal Herritik etorri behar omen zuenaren zai, ezertaz enteratu gabe oraindik.

Nik eginda neukan nire partea:

- Arana Goiri eta abertzaletasun sozialista.

- PSOE eta abertzaletasuna.

- Sozialismo abertzalea eta nazio arazoa.

 

Lehenengo trilogia ttipi bat, militantziak behar omen zuen oinarrizko literatura politiko apur bat eginez joateko euskaraz.

Urte bete lehenago, bilera superklandestino bat eginak gintuzun Baionan, fronte kulturalaren argitaldari bat sortzeko. (Sekula funtzionatu ez zuen lau fronteen eskema harekin genbiltzan oraindik). Azkenean ere, aktibatu beharra omen zegoen kultur frontea. Planak ez ziren txarrak. Onegiak ere baziren apika. Baina momentu batzuetan, edozer gauza sinesten duzu, sinestu nahi baduzu, eta, ez dakit zeinen zein promesaren graziaz, plan fantastiko hura ere posible zela, sinestu genuen denok berriz ere eta martxan jarri. Sekula ez zen plan eder hutsetatik pasako. Egun hartan jakin nuen, Trocaderon: berriz ere bazen istiluren bat, gauza garbirik ez (organizazioko kerubinen eta serafinen artean gureganaino gauzak ez ziren inoiz oso garbi heltzen), haizeak eraman zituen berriz ere plan eder guztiak, eta ez dakit zenbatgarren aldikoz bazen...

Optimismo haundiak zebiltzan orduan. Urte bete lehenago sortua zen, gure lagun batzuek, ZABAL —zabal izen esanahikorraz hain zuzen: «zabal mugaren gainetiko bere begiradan eta, bide batez, zabal bere berri mezuan». Baina «Zabal ez da mugimendu polilitiku batetakoa [beti hori esaten da!], elkar-hizketan landutako pentsakera aniztasuna onartzearen fruitu baino».

Gure argitaldariak ere holako zerbait izan behar zuen: alegia, erakunde politiko batek sortzen duen ezein erakunde politikorena ez omen den argitaldaria...

Zer geratatzen zen? Gogoratu beharra dago piska bat, urteak azkar baitoaz, eta bost urte besterik ez bada ere, ikaragarri urruti geratzen ari zaigu dagoeneko.

Bi kontsideraziok, gutienez, ikuskizunik bazuen gure planteamendu haietan:

 

- Behin eta berriro problema eta eztabaida berdinak eta berberak ari zirela beti sortzen euskal mogimenduan: nazioa zela, sozialismoa zela, klaseak eta internazionalismoa zirela, marxismoa eta abertzaletasuna, etab. etab. Agian ez ditu irakurleak oraindik urte haiek guztiz ahaztu: ikastoletako katramilak, etenak eta borrokak mogimendu politikoan, nahasteria kultur munduan. Problema horiek planteatu beharra zegoen, astekari batek uzten zuen baino luzeago eta sakonago, minimo bat argitzeko adina bederen, beti puntu berean itzulinguruka dantzan ez ibiltzeko.

 

- Erantzun bat eman beharra zegoela problema horiei dibulgazio mailan: eta dibulgazio mailan hain zuzen. Izan ere, argitaratzen ziren orduan liburuak, problema horietaz, Hego Euskadin ere. Urte horietantxe argitara baitziren: Marx eta Nazioa, Garaterena; Iraultzaz, Torrealdayrena, Kolakowski, Kultura Proletarioaz, etab., tesi edo azterketa liburuak, edozein ez baita holakoak irakurtzeko gauza, zortzi ordu lan egin eta gero batez ere. Horiek baino dibulgaziozkoagoak nahi genituen.

 

Arrakasta bizia zuen orduan, 73-74 aldera, dibulgaziozko literaturaren ideiak. Lur, Irakur Sail, Etor-Gero, argitaletxe denak hortan enpeinatzen baitziren, Rikardo Arregik ideia hori bultzatu zuenez gero. Eta dibulgazio lan politak dauzkagu, urteotakoak denak: Politikaren atarian, Rikardorena berarena, Soziologiaren hastapenak, Sozialismoaren frogantzak, Langileria historian zehar, Pedagogia eta gizartea, etab. Marxen eta Engelsen izkribu batzuk ere eman ziren euskaraz ezagutzera. Ahalegin haundia egin zen. Baina hori dena, gero kalean zebiltzan polemikaren aldean, akademikoegi geratzen zen, gure gusturako. Zuzen-zuzenean polemikan sartu behar zen, polemika haiei erantzunik emango bazitzaien. Erantzun zuzenki politikoa.

Alegia, ezin esan daiteke, literatura hori dena berez polemikatik aparte zebilenik, marfil gazteluetan. JAKINek, esate baterako, Gure Ikastola, Kooperatibak, etab., publikatu zituen, polemika haiei erantzutearren eta polemikan zebiltzan alderdi desberdinei espreski deituz elkarrekin idaztera, makina bat «ortodoxo» eskandalizatu eta hasarretu baitzitzaigun horregatik. Halare, Hego Euskadin, traba gaindiezin bat beti genuen abertzaleok, edo uste genuen eduki, gure posizioa garbi azaltzeko: zentsura, gure ustez guretzat gogorragoa, beste ezkertiar askorentzat baino. Guk nahi genuena, dibulgaziozko literatura zen, bai: baina politikoa eta militantea, borroka artean zebiltzan militanteentzat egina. Erraza. Sinplea. Militanteentzako tresna bat.

Hegoaldean lasai jardun ezinak, Iparraldera itzuli zuen, urte haietan, lehenago liburu debekatuen erosketa bezala, liburu produkzioa bera, geroz eta gehiago. Euskal Elkargoa, Elkar, Mugalde... sortuz joan ziren, lehengoez gain. ZABALek berak, «beste nehun irakurriko ez dituzun artikuluak aurkituko dituzu Zabaletan» agintzen zuen: «Mugaz bestaldeko astekari ta agerkarietan ezin delakotz, gobernu-zentsuraren gatik»...

Asmo horiekin bildu gintuen norbaitek Baionan, 73ko udan, idazle mordoska bat. Argitaldari bat prest omen zen jadanik, publikazioen programa egin behar zen. Programazioa ere prest zekarren besteren batek; dena prest zegoen nonbait, obrak ezik: obra errazak, arinak, politikoak, Hegoaldean publikatzerik ez zegoenetakoak.

Gogoratzen naiz, liburuok anonimoki, edo denak izenordeko berarekin, publikatu behar omen zirela ta, protestak sortu zirela.

Dena den, erabakiak hartuta, h.d., gure enkarguak hartuta, joan ginen handik bakoitza bere aldera. Asmo horiekin eta enkargu horiekin eginak dituzu, beraz, liburuskaok. Aspaldi samar, denborak hemen daraman abailarako. Gero, lehenengoan huts egin eta, bizpahiru aldiz egon bide dira argitaratzeko puntuan, ukituren bat beti egiten baitzaio berriro, han orri bat kendu, hemen bat erantsi. (Esate baterako, 75ean EAS sortu zen eta zenbait ohar erantsi beharra egon zen.) Beti, zeren egonean egon dira, halare, biderik ezin hartuz argitara irtetzeko; eta orain, azkenean HORDAGO apunteok argitaratzera doala zinez dirudienean, neuk ez daukat kemenik ukitu berririk eta zuzenketarik egiten ibiltzeko. Bere hortan doazkizu.

Trilogia ttipi honek —azken batetan, programatu zen guztiak xede horixe zizun— euskal mogimendu berriaren definizio moduzko bat edo, eman behar zuen: gu zergatik abertzale garen, baina ez abertzaletasun klasikoaren arabera (lehen liburuki honetan Aranaren azterketaz egiten dena); zergatik sozialista garen, baina hori ere ez sozialismo klasiko ortodoxoen arabera.

Neu ere harrituta geratzen naiz orain, lehen liburuki honetan, esate baterako, hizkuntzari eta, zenbat begiratzen zaien, ikustean. Gauzak asko aldatu dira urte gutxitan.

Oraingo planteamendu politikoetan leku gutxiago eman ohi diogu euskarari. Zilegi bekit, beraz, orduan, alfabetakuntza eta ikastola mogimenduak ere orduantxe biziki indartzen ari zirenez gero, eztabaida politikoak berak maiz-sarri euskararen inguruko eztabaidak izan ohi genituela, nire alde gogoratzea.

Giroa ere aldatuxea da. Polemikak —itzuli samarrak ziruditenak, hauteskundeak direlako honekin halare berbiztuak— beste giro batetan egiten dira orain. Libururik

franko ere agertu da geroztik gaion inguruan: baina erdaraz agertu da gehien-gehiena eta agian liburuskaok ez dute beren lekua guztiz galdu, euskal irakurlerik dagoen artean...

 

Liburuaren orrialdera itzuli
Donostiako euskal idazleak Idazleak alfabetikoki Idazleen kronologia Liburuak alfabetikoki