Euskararen Donostia PatronatuaDonostiako Udala
Donostiako euskal idazleak
Liburuetako testuak
Liburuetako testuak

 

ARANA GOIRIREN PENTSAMENDU POLITIKOA

Joxe Azurmendi

ZER INPORTANTZIA DU GAUR ARANAK?

 

Aranak euskal historian zer inportantzia duen, ez da problema historiko soila. Funtsean eta barne-barnean problema historikorik batere ez da, auzia nola dabilen ikusten badugu. Auzi politiko eta filosofikoa da. Eta egiazko auzia, Sabin Aranaren pertsonarena baino gehiago, mogimendu abertzalearen auzia da. Mogimendu abertzaleari onerizten dionak, Arana goretsi ohi du. Gaitzerizten dionak, Arana kondenatzen dizu. Hori denek baitakite: mogimendu abertzalea Sabinek sortu zuen.

Utz dezagun orain, mogimendu abertzalea historian PNVk inkarnatu duela, bere estatuto «arrazista», papismo ta beste guziarekin eta zenbait gauza onekin ere... Izan ere, abertzaletasuna, PNVren Alderdi egitura ta estatuto eta beste dena baino lehenago, herri mogimendu sozio-politiko-kulturala da, ia itoan zegoen euskaldun herriaren erreakzioa. Lehen-lehenik erreakzio hori da euskal abertzaletasuna eta mogimendu abertzalea.

Nahi dena esango da, gero, mogimendu horrek hartu dituen formei buruz, Alderdi forma politikoei batez ere, baina baita ekintza kulturalari buruz ere eta abar. Mogimendu hau bera ere ez dute denek begi onez ikusiko. Batzuei probintzikeria irudituko zaie. Baina Euskal Herriak iraun dezan gehiago egin duen beste mogimendurik ez da sortu haren aldamenean. Jakina Euskal Herriaren bizitzari zer inportantzia ematen zaion, azkenean hori da kontua.

Aranaren oso kontrarioek ere aitortzen dute gaur, haatik, Euskal Herriak inori baino gehiago zor diola, herritasuna salbatze aldetik. «Por muy equivocados que consideremos los puntos de partida y las conclusiones políticas de la obra sabiniana —idatzi du Solozabalek— cómo negar que el pueblo vasco debe la permanencia de su conciencia, muy posiblemente, al rastro de Arana? «...

Ezker tradizonalak —hots, espainolistak; luzaroan egon den ia ezker bakarrak— arras negatibo epaitu izan du Arana eta Aranaren obra. Aranaren kritika euskal abertzaletasunaren kritika arrunt bihurtu ere izan du, Aranaren kritikak abertzaletasunari erasotzeko erabiliaz. (Horrekintxe, abertzaletasunaren lotura Aranarekin erakusten zen zeharbidez). PCEk —Euskadikoak— Aranari eta aranismoari gauza onik ez zien ikusten, oraintsu arte behintzat, mogimendu abertzalean ere deus onik ez baitzuen ikusten. Orain gauzak hobeto «diferentziatzen» hasiak bide ditugu, mogimendu abertzalea ere zerbait positiboago ikusten

den gisan Dolores Ibarrurik lo legítimo de la base de sus aspiraciones onartzen du. Bere garaian «burutik nahastu» eta «ero»tzat jo zuten sozialistek Sabin Arana. Urte askoren buruan, haren obra zenbait positiboago epaitu nahi dutela horiek ere, ematen du. MCE eta horiek gelditzen dira, ezkertiar «garbi» hutsak, Aranari ezer barkatzen ez diotenak. «...A Sabino es lícito considerarlo el fundador de la ideologia nacionalista pequeño-burguesa, pero nunca del patriotismo revolucionario vasco, cuya paternidad corresponde a los Larrañaga, Asarta y demás comunistas vascos» (Zer egin?, zenb. 5, mayo/junio 1970; Astigarrabia ez bada aipatzen «abertzaletasun iraultzailearen guraso» artean, ezin izan liteke deskuido bat)...

Euskal ezkerrak badaki zenbait zor dion Aranari. Gabriel Arestik espresatu du guzion izenean:

 

Sabino Polikarpo Abandoko,

Kantabria zaharrari eman zenion

itxura berri bat,

Euskal Herri maitagarriari

beste kutsu berri eta indartsuago bat.

Eskerrik asko.

 

Abertzaletasun iraultzaileak ala iraultzekoak gora-behera, euskal mogimendu abertzalearen sortzailea Sabin Arana Goiri da. Beste dena desio piadosoen fantasmak dira. Ez dago euskal abertzaletasunaz mintzatzerik Arana baztertuaz; ez abertzaletasun iraultzaileaz, ez burgesaz eta ez inolako bestez.

Aranak finkatu du: Euskal Herria es la patria de los vascos. Aranak bihurtu zuen euskal arazoa. Foru arazotatik Nazio arazotara, mende bat zehar izan zuen planteamolde okerra zuzenduaz. Aranak abiatu du nazio burruka. Bizkainos: Bizkaya perece... y vosotros la estáis matando! Aranak seinalatu du abertzaletasunaren jomuga: libre e independiente nahi zuen Euskadi.

Aranak Euskal Herriaren herri ta nazio konzientzia argitu zuen. Merezimendu hori ez dio inork kenduko. Litekeena da, Euskal Herriari zegozkion eta dagozkion politikabideak planteatzerakoan, orduko besteren batzuk errealistago eta argiago eta zuhurrago eta historia jakileago izatea Arana baino. Inork ez du hain sakon ikusi, nazioa dagoela jokoan eta arriskuan. Euskal Herriak beti ere bere nortasun etniko (arrazial), historiko, politiko ta kulturalaren arabera jardun behar duela. Beste ezeren edo inoren zati baino lehenago norbera dela: Euskal Herri. Eta Euskal Herrian politika orok lehen-lehenik horrixe begiratu behar diola, hori dela politika ororen oinarri ta politikabide ororen abiaburu.

Euskal Herriak badaki zer egiten duen, Sabin Arana Goiri gogoanago badu eta bihotzeanago badarama Unamuno, Alzola, Balparda eta besteak baino.

Mogimendu abertzaleak duen inportantzia da Sabin Arana Goirik egun duen inportantzia.

 

ARANAREN IDEIA ETA ARANAREN IDEIAK

 

Antiaranismo bat espainolistena da, eskuineko nahiz ezkerrekoena. Horien arrazoi antiaranista nagusia Sabinen abertzaletasuna da; arrazismoa etc. aitzaki ateratzen badituzte ere.

Horiek Aranarena ez bezalako abertzaletasunik apenas onartzen dizute Aranarena baino gustorago. Ia-ia Euskal Herria Sabinek izorratu baligu bezala ere jartzen dizkigute gauzak. MCEko J. Uriarte hari sinestekotan, adibidez —Acerca del sabinianismo— Aranak atzerantz eraman digu Euskal Herria, ez du indar progresistak behaztopatu baizik egin...

Baina sozialista abertzaleak ere, «aranista» aitortzen duela bere burua —esker onez— Aranaren eta aranismoaren kritika asko du. Sabin Aranaren pentsamoldea ez da gurea. Ezin izan liteke. Goian aipaturiko Beltzaren eta Ortziren eritziak, adibidez, abertzaletasun sozialista batetatik eginak dituzu, Aranaren inportantzia mugatuaz.

Ohar orokor bat, lehenengo, Aranaren pentsabideaz. Orain oso teoria haundi ta solemnezale gara eta kasi modan daude aranismoaren escasa consistencia ideológica, simplicidad o elementalidad de su bagaje ideológico, escasa base intelectual de Arana, más bien autodidacta, eta holako piropoak... Aranak ez du Hegelen edo Marxen erako teoria unibertsalik egin, ez zuelako hori egin behar. Teoria sinple bat egin zuen, fenomeno txit sinple bat konstatatu behar zuelako: arrazaz, hizkuntzaz, ohituraz, tradizioz, psikologiaz, euskaldunok euskaldun garela; euskaldunok herri bezala suntsitzeko zorian gaudela eta itotzen gaituena Estatu espainola dela. Funtsean horixe da dena, eta horixe da egitea zegokion dena. Jakina, nazio zapalduen edo nazionalismoaren eta Estatuaren eta desarroilo historikoaren teoria orokor haundiak borobil zitzakeen... Teoría del desarrollo histórico de las Naciones, eta hola. Orain holakoak gustatzen baitzaizkigu. Ez zuen hori egin. Batzuek errealista dela eta besteek irudimena falta zaiola, esaten duten euskalduna genuen Sabin dirudienez. Eta ez dakigu, holakorik eginaz baino gehiago ez ote digun egin gutiago eginaz, soiltasun eta «moztade» sano horrekin. Euskal Herriari mintzo baitzitzaion, ez akademikoei. Eta propaganda egiten baitzuen, ez tratadu doktrinalik.

Hain zuzen soiltasun hortatik ateratzen denean eta aranismoa «teoria» baten antzera formulatu denean —Evangelista de Iberok egin zuen bezala eta oraingo tratadistek berriro bihurtzen duten bezala, Aranaren «sistema» bat muntatu nahiaz— orduantxe agiri da pobre aranismoa. Dena den, Sabin Aranak nolabait arrazonatu du bere abertzaletasuna: oinarri batzuk eta helburu batzuk seinalatu dizkio. Oinarri-helburuok, sinple esanda, sinpleak dira: euskaldunok euskaldun garela eta Euskadi libre ta beregain izan dadila. Funtsezkoena hori izan arren —Aranaren Ideia— hori dena arropa askoz jantzi zuen, eta arropok apenas dira gaur inork jantzi eta kalera irtetzekoak; arrazoi askoz armatu zuen, baina gaur, arrazoi horiek, inoren kontra egitekotan, geure kontra disparatuko luketen armak dira.

Maisuari begirune guziz aitortu behar: abertzale sozialistak Aranaren zenbait uste eta ideia ezin konparti dezake. Inola ere ezin konparti dezake.

 

Liburuaren orrialdera itzuli
Donostiako euskal idazleak Idazleak alfabetikoki Idazleen kronologia Liburuak alfabetikoki